Η αίσθηση του Déjà Vu
Αν είχατε ποτέ την αίσθηση ότι βιώνετε μια κατάσταση που είχατε περάσει στο παρελθόν, πιθανότατα είχατε μια αίσθηση «déjà vu»
[ Deja Vu (ντεζά βου) που στη γαλλική γλώσσα σημαίνει “ήδη ιδωμένο”] .
Το φαινόμενο είναι εξαιρετικά συχνό και εμφανίζεται τόσο σε υγιή άτομα όσο και σε περιπτώσεις ψυχικών παθήσεων (αναφέρεται πιο συχνά στην περίπτωση της επιληψίας του κροταφικού λοβού).
Για πολύ καιρό το αίσθημα του “déjà vu” κέντριζε το ενδιαφέρον των ανθρώπων, οι οποίοι, επειδή δεν μπορούσαν να το κατανοήσουν και δεν άργησαν να του δώσουν μαγικές ερμηνείες όπως η διόραση και η μετενσάρκωση (είναι οι πιο γνωστές ερμηνείες που του δόθηκαν).
Σήμερα, η αίσθηση του déjà vu θεωρείται από τους ψυχολόγους ως μια από τις πιο γνωστές ανωμαλίες της μνήμης, μαζί με άλλα φαινόμενα, όπως η λήθη ή αφηρημάδα .
Τι είναι το φαινόμενο déjà vu;
Σύμφωνα με τη ψυχολογία, το φαινόμενο αναφέρεται σε οποιαδήποτε υποκειμενική εντύπωση ψευδούς εξοικείωσης που μας δίνει μια παρούσα κατάσταση, για μια προηγούμενη. Τα νέα ερεθίσματα, εδώ και τώρα μας δίνουν μια έντονη εντύπωση αναγνώρισης κάποιων γεγονότων ή αντικειμένων που αντιλαμβανόμαστε ως ήδη βιωμένα.
Η αίσθηση του déjà vu εμφανίζεται και εξαφανίζεται αυθόρμητα , γίνεται αισθητή ως μια περίεργη εμπειρία, ως μια ψευδαίσθηση ότι αυτό που βιώνουμε τώρα για πρώτη φορά το έχουμε ζήσει / ξαναδεί. Είναι μια καθαρά υποκειμενική εμπειρία, που συχνά συνδέεται με συναισθήματα που είναι δύσκολο να εξηγηθούν και μπορεί να εμφανιστούν με τρεις μορφές:
DEJA VECU
- (Σημαίνει «αυτό το έχω ξαναδεί» και σχεδόν πάντα όταν κάποιος αναφέρει ότι είχε déjà vu εννοεί στην πραγματικότητα déjà vecu. Είναι η πιο συνηθισμένη μορφή και λανθασμένα συγχέονται οι δύο ονομασίες),
DEJA SENTI
- (Είναι μια αποκλειστικά συναισθηματική κατάσταση και σημαίνει «αυτό το έχω ξανανιώσει»έχει ήδη επισκεφθεί (ήδη επισκεφτεί),
DEJA VECU
- (Είναι η πιο σπάνια από τις τρείς περιπτώσεις και σημαίνει «αυτό το έχω ξαναεπισκεφθεί». Είναι η μοναδική αίσθηση η οποία έχει συγκεκριμένες γεωγραφικές και χωρικές διαστάσεις, σε αντίθεση με το déjà vecu και το déjà senti τα οποία είναι κυρίως ή/και αποκλειστικά συναισθήματα.)
Η αίσθηση του “déjà vu” εμφανίζεται μέσω πολλών αισθήσεων , όχι μόνο μέσω της όρασης, αλλά και μέσω της ακοής, της γεύσης, της αφής ή των ιδιοδεκτικών (κινητικών) αντιλήψεων. Το αποτέλεσμα είναι μια εξαιρετικά λεπτομερής εντύπωση, η οποία μπορεί να διαρκέσει από κλάσματα δευτερολέπτου έως λίγα λεπτά.
Η εξέλιξη της μελέτης της αίσθησης του déjà vu
Αναφορές σε αυτό το φαινόμενο έχουν γίνει από φιλοσόφους και ιατρούς από τα μέσα του 19ου αιώνα, το όνομα «déjà vu» δόθηκε αργότερα από τον φιλόσοφο Emile Boirac. Στα τέλη του αιώνα, το φαινόμενο ήρθε στην προσοχή της ψυχολογίας, όμως το τότε κυρίαρχο ρεύμα ήταν ο συμπεριφορισμός (που δίνει έμφαση στη συμπεριφορά του ατόμου,) δεν μπορούσε να μελετηθεί με βάση τα συμπτώματα και έτσι το αίσθημα déjà vu έχει κατηγοριοποιηθεί ως κατάσταση χωρίς ψυχολογική δυσλειτουργία.
Στις μέρες μας , με τη βοήθεια απεικονιστικών μεθόδων σάρωσης εγκεφάλου , οι επιστήμονες προσπαθούν να λύσουν το μυστήριο αυτού του διφορούμενου φαινομένου στοχεύοντας ακριβώς εκεί που εμφανίζεται – στον εγκέφαλο.
Γιατί εμφανίζεται η αίσθηση του déjà vu;
Με την πάροδο του χρόνου, έχουν προταθεί αρκετές θεωρίες για να εξηγήσουν τις πιθανές αιτίες και πώς πυροδοτείται ένα επεισόδιο déjà vu. Τα επιστημονικά θεωρήματα χωρίζονται σε τέσσερις κατηγορίες:
- Διπλή επεξεργασία
Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, η αίσθηση του déjà vu εμφανίζεται όταν δύο γνωστικές λειτουργίες δεν συγχρονίζονται προσωρινά. Το σφάλμα προέρχεται από τον διαφορετικό συγχρονισμό μεταξύ αντιληπτικών και γνωστικών διεργασιών – οι αισθητηριακές πληροφορίες σταματούν από τη «διαδρομή» τους στη μνήμη, επομένως δεν επεξεργάζονται αμέσως. Αυτή η μικρή καθυστέρηση παράγει την αίσθηση του πειραματισμού και της ανάμνησης ταυτόχρονα. - Σφάλματα μνήμης
Από αυτή την άποψη, η αίσθηση του déjà vu θα μπορούσε να είναι ένα περιστασιακό λάθος που κάνει ο εγκέφαλος όταν προσπαθεί να δημιουργήσει μια πλήρη αισθητηριακή εικόνα από ανεπαρκείς πληροφορίες. Όταν ο εγκέφαλος λάβει ένα μικρό αισθητηριακό ερέθισμα (εικόνα, ήχος, μυρωδιά) που μοιάζει πολύ με ένα από προηγούμενη πολυαισθητηριακή εμπειρία, ολόκληρη η μνήμη του παρελθόντος θα μεταφερθεί στο παρόν και θα γίνει αντιληπτή ως παρούσα. (6)
Μια άλλη εξήγηση είναι ότι, σε εγκεφαλικό επίπεδο, τα όρια μεταξύ του παρόντος, του παρελθόντος και του μέλλοντος δεν είναι πολύ καλά σημαδεμένα. Όταν βιώνουμε μια κατάσταση στο παρόν, τη συγκρίνουμε με προηγούμενες εμπειρίες και αποφασίζουμε πώς να αντιδράσουμε σε εξαιρετικά σύντομο χρονικό διάστημα. Μερικές φορές, ωστόσο, η επικοινωνία μεταξύ κυκλωμάτων βραχυπρόθεσμης και μακροπρόθεσμης μνήμης μπορεί να είναι ελαττωματική και ως αποτέλεσμα μπορεί να αντιληφθούμε μια παρούσα κατάσταση ως μια από το παρελθόν. - Διαιρεμένη προσοχή
Το συναίσθημα του déjà vu μπορεί να εμφανιστεί όταν έχει ζήσει πραγματικά αυτήν την εμπειρία στο παρελθόν, αλλά ξέχασε πολλά από αυτήν επειδή εκείνη την εποχή δεν του έδωσε την πρέπουσα σημασία. Η αρχική εμπειρία μπορεί να έγινε λίγα δευτερόλεπτα πριν από το déjà vu ή λίγα χρόνια πριν. - Νευρολογική προοπτική
Μια άλλη θεωρία είναι ότι η αίσθηση του déjà vu πυροδοτείται από μια νευροχημική δράση στον εγκέφαλο , η οποία δεν έχει καμία σχέση με μια ανάμνηση του παρελθόντος. Ωστόσο, το άτομο συνδέει αυτό το συναίσθημα με μια ανάμνηση, ακόμα κι αν αυτό που βιώνει είναι κάτι εντελώς νέο.
Τα τελευταία χρόνια, οι επιστήμονες προσπάθησαν να βρουν μια σύνδεση μεταξύ του “déjà vu” και των δομών του εγκεφάλου για να δουν πώς εμπλέκεται ο εγκέφαλος στην εμφάνισή του. Το 2012, μια καινοτόμος μελέτη από ερευνητές του Κεντρικού Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Τεχνολογίας, της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Masaryk (Τσεχία) και του Πανεπιστημίου του Exeter (Ηνωμένο Βασίλειο) μπόρεσε να επιβεβαιώσει για πρώτη φορά τη νευρολογική προέλευση του déjà vu .
Οι ερευνητές εντόπισαν ορισμένες δομές του εγκεφάλου στους έσω κροταφικούς λοβούς (όπου εντοπίζονται η μνήμη και η ανάμνηση) που είναι σημαντικά μικρότερες σε άτομα με déjà vu από ό,τι σε εκείνους που δεν είχαν ποτέ τέτοια αίσθηση. Παρατηρήθηκε ότι όσο πιο συχνά οι συμμετέχοντες βίωναν το φαινόμενο déjà vu, τόσο μικρότερες ήταν οι αντίστοιχες δομές. Οι συγγραφείς πιστεύουν ότι το φαινόμενο déjà vu θα μπορούσε να είναι ένα μικρό σφάλμα στο νευρικό σύστημα, που προκαλείται από υψηλή διεγερσιμότητα του ιππόκαμπου και συνέπεια αλλαγών που συμβαίνουν σε αυτή την περιοχή του εγκεφάλου κατά την ανάπτυξη του νευρικού συστήματος.
Aξιοσημείωτα για το déjà vu
- Η συχνότητα εμφάνισης της αίσθησης του déjà vu είναι υψηλή κατά την εφηβεία και μειώνεται με την ηλικία.
- Αυτή η παρατήρηση σημειώθηκε σε μια μετανάλυση περισσότερων από 30 μελετών το 2004.
- Μεταξύ 60% και 80% των ατόμων στο γενικό πληθυσμό έχουν βιώσει μια τέτοια αίσθηση έστω μία φορά στην ζωή του.
- Η εμφάνιση déjà vu έχει συσχετιστεί με κόπωση και στρες .
Βιβλιογραφία:
- Scientists uncover deja vu mystery, link: http://medicalxpress.com/news/2012-05-scientists-uncover -deja-vu-mystery.html
- Déja vu, link: http://skepdic.com/dejavu.html
- Human metacognition and the déjà vu phenomenon, link: http://www.educ.kyoto-u.ac.
- Déjà vu and the Brain, Consciousness and Self, link: http://serendip.brynmawr.edu/exchange/node/1682#1
- A review of the déjà vu experience, link: http: // www .ncbi.nlm.nih.gov / pubmed / 12784936
- Scientists uncover deja vu mystery, link: http://medicalxpress.com/news/2012-05-scientists-uncover-deja-vu-mystery.html